Van Dale bevat twee ingangen ontiegelijk, maar veel verschillen ze niet. Van het bijvoeglijk naamwoord zegt dit woordenboek “(spreektaal) erg groot, mooi, veel: wat is hij een ontiegelijke eikel, klootzak, lul”. Het eerste lemma is hetzelfde woord maar dan aangemerkt als bijwoord: “(spreektaal) geweldig (veel) = enorm, reuze-: ontiegelijk knap, kwaad, mooi; we hebben weer ontiegelijk gelachen”. Interessant is de taalhistorische informatie, want het eerste voorkomen wordt gedateerd op 1829 en het wordt afgeleid van ontieg dat teruggaat op het Middelnederlands ontidiche [ontijdig, ongepast]. Kennelijk heeft het een zekere en eigenlijk niet onlogische betekenisontwikkeling gehad van ‘ontijdig’ naar ‘ongepast’ naar ‘ontzettend’. Frappant dus dat we niet *ontijgelijk zeggen.
Het eerste in de Handelingen van de Tweede Kamer vastgelegde voorkomen stamt van 4 maart 1981. Leo Jansen van de PPR richt zich tot de bewindsman van Economische Zaken: “De Minister zou zich zelf, zijn medewerkers, initiatiefnemers en echte ondernemers veel ergernis besparen en de samenleving veel goede diensten bewijzen door niet zo ontiegelijk zuinig te zijn bij beleidsombuigingen en ook bij onderzoek.” Het gaat al over iets anders als CDA’er Van Iersel ertussen werpt “Het is niet te geloven!” Dat zal niet slaan op het gebruik van ontiegelijk, ook al duurt het 10 jaar voor het weer in de plenaire zaal te horen valt. Dat komt dan uit de mond van Dick de Cloe, PvdA, die zich keert tegen de circulaire-cultuur van Onderwijs. Hij haalt een gemeente-ambtenaar aan die verzucht: “Je zit er ontiegelijk mee te klooien, omdat zij zo ingewikkeld zijn.”
Het woord speelt zichtbaar (en dat moet ook hoorbaar het geval geweest zijn) een betekenisvolle rol op 3 maart 2012 bij het dertigleden-debat over problemen met de JSF, een never ending story. Het bijzondere kabinet van VVD-CDA en PVV loopt op z’n laatste benen, zal achteraf blijken, en mevrouw Eijsink van de PvdA roert in het probleem dat de houding van de PVV over dat onderwerp is: altijd tegen de aanschaf van de JSF geweest toch? Minister Hillen (Defensie, CDA) verdedigt de uitgave ondanks de kosten: “Het JSF-project is ontiegelijk duur. Het feit dat Nederland bij zo’n massief, groot project in de Verenigde Staten met belangrijke onderdelen aan de productie kan deelnemen en onderdelen voor het vliegtuig kan leveren, zet Nederland en de Nederlandse technologie internationaal – niet alleen de VS, maar ook andere landen zien wat Nederland doet – op de kaart.”
Angelien Eijsink maakt voor Hillen hinderlijke opmerkingen over de kosten en over de informatie waarover de Kamer beschikt, het eerste te veel, het ander te weinig. Het raakt de relatie tussen het Kabinet dat bestuurt en de Kamer die controleert. De oud-journalist Hillen is er niet blij mee en zijn irritatie blijkt uit het woord ontiegelijk: “Mevrouw Eijsink had het over checks-and-balances. Ik heb er een beetje over zitten piekeren. Natuurlijk, bij dat laatste overleg gingen er ontiegelijk veel brieven door, maar u krijgt ook ontiegelijk veel brieven en hebt ook ontiegelijk veel brieven gekregen. Mevrouw Eijsink zei zelf dat je moeilijk over elk bericht een brief kunt schrijven met een appreciatie daarvan, want dan zou de postbus hier misschien verstopt raken. Het gebeurt ontzettend veel, niet alleen omdat er goed of slecht nieuws te melden valt, maar ook omdat anderen er belang bij hebben om nieuws daarover – dat kan slecht nieuws zijn – in de publiciteit te hebben. (…) Tot nu toe is de dialoog met de Kamer over de JSF goed en open geweest. Natuurlijk probeer ik de bulk van de informatie samen te vatten in jaarlijkse momenten, in het jaarverslag of in de rijksbegroting. Als er behoefte aan is, als er werkelijk fundamentele dingen aan de orde zijn, sta ik er altijd voor open om dat met de Kamer te delen.”
Minister Hillen (CDA) wordt op 5 november van datzelfde jaar 2012 opgevolgd door Jeanine Hennis (VVD). Vier jaar later zal zij reageren op wat ze op het ministerie aantreft, daartoe geprikkeld door het CDA. (Wordt vervolgd onder Onwijs.)
HILLEN/HENNIS (via Wikipedia)
