IN HET NIEUWS is het EK-hockey in Amsterdam. Ierland scoorde deze middag tegen Engeland, maar de scheidsrechter had net voor een overtreding gefloten – hij maakte direct een gebaar dat het hem speet. NOS-commentator Philip Kooke (horen we van hem soms “weeliswaar” in plaats van “welliswaar”?) zegt: “Dat is het laatste wat je als scheidsrechter wilt.”
Gelukkig: de toegekende strafcorner resulteert rechtstreeks in een goal en dan concludeert Kooke: “Dit is méér dan een doekje voor het bloeden voor de scheidsrechter.” Hij bedoelt: de ref zal zéer opgelucht zijn.
PHILIP KOOKE (Google afbeeldingen)
Wat is dat eigenlijk, een doekje voor het bloeden? Van Dale omschrijft de uitdrukking als “een schrale troost, een vergoelijking van iets pijnlijks dat iem. aangedaan is”. Dat komt in de buurt – maar is iets anders.
De herkomst omschrijft Stoett als “eigenlijk een doekje, dat eene wonde bedekt, zoodat deze niet gezien wordt, en het er uitvloeiende bloed haar niet verraadt” vandaar de betekenis bij hem die ‘uitvlucht, verzinsel’ luidt. En ‘bij overdracht een uitvlucht, een voorwendsel, om iets, dat minder goed is, of dat men niet wil weten, te verbergen (…) of te paaien”.
De uitdrukking een doekje voor het bloeden komt vanaf het begin van de 20ste eeuw veel in de Tweede Kamer voor – in de bijdragen van de kant van de oppositie althans. Drie voorbeeldjes van toen, gevolgd door drie voorbeeldjes van nu:
- Als een doekje voor het bloeden wordt er dan gezegd: wij zullen afschrijven en de kosten verdeelen, dan zal het nageslacht er niets van merken, maar ik ben zoo vrij daarvan niet veel te gelooven. (30 juni 1911)
- Ondanks deze wijziging in de Ongevallenwet blijft de onbillijkheid toch feitelijk bestaan; alleen kan deze door middel van een achterdeurtje wat verkleind worden. Die algemeene maatregel van bestuur is eenvoudig lapwerk, een doekje voor het bloeden. (19 juni 1912)
- Thans is daarin echter verandering gebracht bij de honderd en zooveel wijzigingen die de Minister in zijn eigen ontwerpen heeft aangebracht en kunnen alle losse arbeiders zich vrijwillig verzekeren en de helft terug vorderen mits zij dit doen binnen een maand nadat de premie is betaald. Hoe dit echter ook zij, dit alles is slechts een doekje voor het bloeden. (20 juni 1912)
- De minister heeft tijdens zijn persconferentie gezegd dat hij zijn ambtenaren hierop heeft aangesproken, maar er moet meer gebeuren. Dit is een beetje een doekje voor het bloeden voor de buitenwereld, want er moet echt meer gebeuren bij dit ministerie. (1 oktober 2015)
- Het extra geld dat het kabinet voor 2017 reserveert, is een doekje voor het bloeden. Het roer moet echt om. (21 september 2016)
- De PVV vindt het, kortom, prima dat de staatssecretaris de aanbevelingen overneemt, maar het biedt de omwonenden en medewerkers niet meer dan een doekje voor het bloeden. (17 mei 2017)
Uit het onderscheid tussen Stoett en Van Dale bleek al dat het doekje voor het bloeden niet erg stevig in het Nederlands zit vastgeplakt. Het lijkt erop, dat er allerlei uitdrukkingen doorheen kunnen klinken, zoals met ‘lapwerk, ‘lapmiddel’ en ‘voor het lapje houden’ daarin.
Soms, zoals bij Kooke vanmiddag, moet de betekenis die ‘schrale troost’ zijn van Van Dale – ongetwijfeld heeft pleister op de wonde hier geleid naar doekje voor het bloeden.
Engeland staat inmiddels voor met 2-1 en zal bij deze stand doorgaan naar de halve finale.
