Alhier klinkt wat plechtiger dan het gewone hier – beide woordjes betekenen hetzelfde maar dat voorgeplaatste al– geeft er iets té zwaars aan. Overtollig is dat voorste stukje dus niet, want het geeft kleur, maar misbaar is het wel. Dat geldt ook voor alwaar. “Wij kwamen in de hoofdstad, alwaar wij ons drie dagen ophielden”, is het voorbeeld in Van Dale en daar had ook het kortere waar gepast. Aldus is een vergelijkbare versterking van dus, alzo van zo en nog een handvol andere voorbeelden bevinden zich in dat grote woordenboek van de Nederlandse taal.
Iets minder gevallen zijn daarin opgenomen van vergelijkbare woorden die niet met al– maar met als– beginnen. Alsnu is een variant van nu, alsnog kan dat ook zijn van nog, alsook is langer dan ook maar de betekenis is in essentie identiek. Alstoen is gelijk aan toen, maar is ongewoon in vergelijking met bijvoorbeeld alsmede dat in dezelfde groep hoort.
In de Tweede Kamer wordt in bepaalde contexten graag het woord alsdan gebruikt. Dat is (zegt Van Dale) een versterking van dan. Het kan het wat formele van de vergadersetting zijn, die maakt dat parlementariërs er naar grijpen. In de voorbije 12 maanden betrof dat bijvoorbeeld deze citaten:
- Tjeerd de Groot (D66): “Ik denk dat we nu goed moeten kijken hoe deze ontwikkeling verdergaat en dat we er alsdan als Kamer nog een keer op terug moeten komen.”
- Liliane Helder (PVV): “Dus wil ik nu graag het dertigledendebat agenderen en als dat vanwege de agenda en het reces niet gepland kan worden, zal ik alsdan proberen het om te zetten in een meerderheidsdebat.”
- Pieter Omtzigt (CDA): “Als blijkt dat er grote beren zijn, dan horen we dat wel en zullen wij er alsdan als Kamer overleg over hebben.”
Dat het zo gemakkelijk is om gebruiksgevallen uit de Handelingen aan te halen, is een surprise: kijk maar hoe weinig het woord in geschreven teksten voorkomt volgens de Ngramviewer van de KB, het is al enkele tientallen jaren bezig tot nul te naderen.
ALSDAN KB 1840-1990
Laten we ter afsluiting Van Dale helemaal citeren voor het toekomstige deel van het woord (er is ook een alsdan dat naar het verleden verwijst): “archaïsch ‘op die tijd, in dit geval’ = versterking van dan”. Dat klopt wel met wat de aangehaalde Kamerleden zeggen, maar het lijkt er toch sterk op dat als– voor hen niet een wat lege voorvoeging is zoals in alsmede of alsnog. Ze koppelen het dan in de toekomst zodanig aan een op dit moment nog theoretische conditie, dat het denkbaar is dat ze alsdan in feite letterlijk opvatten als als ‘gesteld dat’ …dan. En het klinkt natuurlijk ook lekker formeel.
