In het ene land is ganz volkomen normaal, een paar kilometer verderop is het identieke gans in feite helemaal uit de taal verdreven. Zo is de situatie tussen het Duits en het Nederlands. Van Dale spreekt van “verouderd” bij dit bijwoord met de betekenis ‘geheel en al, in elk opzicht’. Zie voor die veroudering de ontwikkeling bij de Ngramviewer van de Koninklijke Bibliotheek. Zoiets geldt nog niet voor het Duitse ganz. (Dat is een understatement, maar de Duitse Ngramviewer via Googlebooks laat rond 1920 wel een duidelijke maar tijdelijke daling zien.) Dit is de situatie in het Nederlands:
GANS ANDER(…) KB Ngramviewer v.a. 1940
Het was op 12 juni 2013 sowieso al een bijzonder optreden in de vergaderzaal van de Tweede Kamer van de woordvoerder van het burgerinitiatief Sloop de muur (te weten die welke Israël*) heeft aangelegd), want het betrof de voormalige minister van Justitie en minister-president Dries van Agt. Hij refereerde aan z’n eerdere optredens in de oude vergaderzaal, “nu zonder sterren en strepen en in een naar ambiance en allure gans andere locatie”. Een gans andere locatie en daarmee onderstreepte de vroegere bewindsman zijn ouderdom én diens taalgebruik, een onderwerp waar geregeld veel aandacht voor is geweest.
Enkele maanden tevoren had Mark Rutte in zijn wekelijkse persconferentie van 5 april gesproken over het aanstaande bezoek van de Russische president Poetin en over de punten waarover hij met hem van gedachten zou wisselen, namelijk die welke hij eerder al met hem had besproken, waaronder de kwestie van de homorechten in Rusland. Dat was een herhaling van zetten, vond Mark Kranenburg (NRC), had de minister-president daar verwachtingen van? De minister-president: “Het is mijn overtuiging dat in de relatie die wij hebben met Rusland, ook die Duitsland heeft, mijn Duitse collega zal al zaterdag, of zondag, excuus, met Poetin spreken, dat het van heel groot belang is dat je in die relatie deze thema’s bespreekt, open bespreekt, normaal bespreekt, ook normaal maakt dat je het er met elkaar over hebt. Ik heb niet de illusie dat daarmee onmiddellijk de situatie in Rusland een gans andere zal zijn dan die vandaag is. Ik merk wel, als je praat in Rusland – ik heb ook gesprekken gehad in oktober met mensen uit de oppositie, mensen uit de mensenrechtenbeweging – dat zij de analyse delen.” Merk in het voorbijgaan op, hoe de Nederlandse premier zichzelf terloops hardop corrigeert op het punt van de afspraken in de agenda van de Duitse Bondskanselier.
Inderdaad, een herhaling van zetten bevestigt Rutte en het zal niet direct leiden tot een gans andere situatie in Rusland. Over understatements gesproken. Het bijwoordje gans is hoogst ongebruikelijk in de taal van Mark Rutte, niet in de taal van Van Agt en zijn regio-, tijd- en corpsgenoten (zoals Fons van der Stee die zijn betogen er op een formele manier nadrukkelijker mee maakte). Van Agt bijvoorbeeld op 14 oktober 1980 in de Tweede Kamer: “Zaterdag jongstleden mocht ik het woord voeren als lid van mijn partij. Vandaag sta ik voor u in mijn hoedanigheid van Minister-President. In die hoedanigheid is het mij niet gegeven, komt het mij zelfs niet toe, mijn persoonlijke levensbeschouwing te vertolken als ware die de levensbeschouwing van het ganse kabinet.”
APB 1980 (uit Handelingen)
*) Ik schrijf Israël volgens de regels, maar ik vraag me af waarom dat niet evengoed Israel zou kunnen zijn. Dat leidt immers tot dezelfde uitspraak.
P.S. In verband met 500 jaar Reformatie staat dit blog de komende weken in het teken van de hoorbare invloed op het Binnenhof van een belangrijke tekst uit deze kring, de Heidelberger Catechismus. Het logo van het Luther-Jahr markeert alleen de aanleiding voor de keuze van het onderwerp-taal in deze weken voor Hervormingsdag, niet de Reformatie als zodanig.
