De Krant Bekeken (3)

Zie voor de achtergrond van deze bijdrage De Krant Bekeken (1).

De Krant Bekeken 06-12-1991 Henk Kuipers schreef gisteren een stukje over de markt. In de eerste regels gebruikte hij een opmerkelijk groot aantal verkleinwoordjes: Kalmpjes slenteren langs kraampjes, een bosje bloemen kopen en een lekkerbekje. Maar waar veel mensen frietjes verwacht hadden werden het frieten,- zullen wel grote geweest zijn.
Verklein-uitgangen veranderen de betekenis van woorden. Soms zeggen ze dat een woord iets kleins beduidt: een hoopje stelt niet veel voor. Soms is het verkleinde woord normaal (een bosje bloemen), terwijl het gewone dan iets bijzonders is (een bos bloemen). Soms kun je een verkleinwoord niet vergroten, bijvoorbeeld omdat er dan een ander woord ontstaat. Een lekkerbek is geen consumeerbaar visje meer maar is een persoon geworden. En van puikje kun je geen puik maken. Soms kun je woorden niet verkleinen: de markt is daar een voorbeeld van, groente ook.
Soms zijn er meer mogelijkheden. Een bloempje is een kleine bloem, een bloemetje betekent een boeket(je). Soms is er een rekkelijk verband tussen op het oog verwante woorden als kwart en kwartje, telefoon en telefoontje, blauw en blauwtje. Soms ontstaat er door zo’n uitgangetje een positieve lading: autootje meneer!

Het was weer een heerlijk avondje gisteren.

De Krant Bekeken 07-12-1991 De rollen waren vroeger in de bus heel helder verdeeld. De conductrice regelde de kaartjes, de chauffeur zorgde voor het vervoer. Een mannelijke conductrice had je evenmin als een vrouwelijke chauffeur.
Een vrouwelijke chauffeur is een chauffeuse, een mannelijke conductrice zou in de bus net als bij de Nederlandse Spoorwegen een conducteur geweest zijn.
Vaak – maar niet altijd – is van een man-aanduidend woord een tegenhangster te maken door iets toe te voegen. Het kortste systeem wordt toegepast bij woorden zoals patiënt. Dat gebruik je als het m/v is, bedoel je uitsluitend v, dan is verlenging tot patiënte voldoende. Bij heel wat woorden gaat het om een ingrijpender aanpak, zoals bij chauffeuse en conductrice. Bij een rolbevestigd woord als secretaris zorgt feminisering tot secretaresse overigens voor misverstanden.
De GADO zoekt blijkens een advertentie in de krant van eergisteren deeltijders die de reizigers telefonisch willen helpen aan reisinformatie. Dat was tot nu toe een v-rol: informatrice. Wat maak je daarvan als je het betrekking wilt laten hebben op een man? Informateur? Nee, dat heeft met de politiek te maken.
Informator? Nee, bestaat nog niet.
De GADO werft “Informatrices/Informanten”. Informant: iemand die inlichtingen geeft, bijvoorbeeld aan de politie of voor wetenschappelijke doeleinden… Persoonsgebonden inlichtingen bovendien.

Informant krijgt er vanaf 31 mei 1991 een extra betekenis bij als het project Openbaar Vervoer Reisinformatie van start gaat, en nog wel een neutrale. De “informatrice” had de GADO weg kunnen laten, want een informant is net als een patiënt een m/v-woord.

Aanvulling in 2018: Ik zag een kapperszaak die zich Le Tondeur noemde. Schitterende vondst voor de aanduiding van een herenkapper en een mooie tentamenopgave tijdens de studie Nederlands.