Asjeblieft zeg!

Tijdens Paars-I kwam de gemeentelijke herindeling van een deel van Noord-Brabant aan de orde en Maxime Verhagen was de actieve woordvoerder van het CDA, destijds in de oppositie. Peter van Heemst voerde het woord namens de PvdA en hij reageerde een beetje gebeten op wat Verhagen hem had voorgehouden: “Ik doe precies hetzelfde als collega Remkes vanmiddag deed. Wat dat betreft, s.v.p. geen selectieve verontwaardiging.” (22 mei 1996) De beoordeling van de toon is mogelijk op het gebruik van s.v.p., het was de allerlaatste maal dat dit op deze manier in de Handelingen voorkomt – s.v.p. mag Van Dale gelijk stellen aan alstublieft, ik heb eerder het gevoel dat er bijna een gebiedende wijs mee uitgedrukt wordt. Doorlopen s.v.p. is geen verzoek maar een opdracht.

Doorlopen a.u.b. klinkt in vergelijking daarmee iets vriendelijker, biedt als het ware meer ruimte voor de aangesproken persoon.

Hoe zit het blijkens diezelfde Handelingen in 2018 met het gebruik van a.u.b.? De gegevens zijn gebaseerd op de eerste maanden van het jaar. De afkorting a.u.b. komt daar vrijwel niet in voor, de verslagen kiezen voor hetzij alstublieft hetzij alsjeblieft. De eerste variant komt overeen met de uitspraak, de tweede zou ik liever noteren als asjeblieft. Van beide vormen is in de loop der jaren nogal wat afgesleten (namelijk met als vertrekpunt als het u belieft respectievelijk als het je belieft) en in de weergave van die slijtage sta ik aan de kant van Van Dale. Dat woordenboek geeft als ingang asjeblieft of alstublieft. Voor Vlaanderen worden wel extra varianten genoemd maar die staan alleen onder alstublieft opgenomen. De situatie in het Nederlandstalige deel van België ligt inderdaad verschillend in vergelijking met het Noordelijker Nederlands.

Is het een rommeltje, het gebruik van de varianten alstublieft en alsjeblieft volgens de Handelingen in 2018? Allerminst. Er is uitvoeriger naar te kijken, maar een aantal regelmatigheden kunnen we toch waarnemen op basis van de steekproef uit het eerste deel van het jaar. Ik neem ook hier aan dat de stenografen van de Dienst Verslag en Redactie precies genoteerd hebben.

1. Alstublieft is gebruikelijk als het woord gericht wordt tot de voorzitter of als deze iets zegt. Dat is geen wonder, want de taal uit de voorzittersstoel heeft iets plechtig-formeels en alsjeblieft bezit een amicale zweem die daar minder past. Tot de publieke tribune bijvoorbeeld: “Dus probeert u zich alstublieft in te houden” of vanuit de Kamer tot mevrouw Arib: “Als ik nog tien seconden mag, voorzitter, alstublieft.” En: “Voorzitter, ik zou graag een vooraankondiging willen doen voor het VAO Gezondheidsraad deze week, inclusief stemming alstublieft.” De voorzitter op haar beurt: “Een laatste, afrondende opmerking, mijnheer De Jong. En probeert u “on topic” te blijven, alstublieft.” Of: “Mevrouw Van Tongeren, een korte vraag alstublieft.”
2. Als een Kamerlid een vriendelijk of nadrukkelijk verzoek richt tot bijvoorbeeld een bewindsman (m/v) dan is alstublieft de gebruikelijkste variant. “Kunt u alstublieft antwoord geven op deze vrij simpele vraag?” of “Minister, ga het alstublieft regelen!” Maar helemaal als het coalitiegenoten betreft is die regel soepel, want de CDA-woordvoerder zegt net even minder formeel tegen de nieuwe partner die de VVD-minister is: “Minister, ook het CDA verwacht veel van u. De tijd van onderzoeken en praten is over. Ga alsjeblieft aan de slag met alle partijen en kom met een plan.”
3. Alsjeblieft is de gangbaarste vorm als iets eerder in de zin sprake is van een we dat betrekking heeft op de Kamerleden zelf of op Kamer en Kabinet samen: “En laten we, zou ik willen zeggen, alsjeblieft ophouden met het verder nodeloos politiseren van dit enorme probleem.” of “En laten we alsjeblieft niet hier in Den Haag van bovenaf gaan bepalen hoe (…)”. “Laten we daarom ook alsjeblieft daarvan afstappen!” “Laten we alsjeblieft alles doen om te voorkomen dat mensen in de schulden raken.” Was alstublieft een formeel verzoek, alsjeblieft blijkt nu een collegiale oproep.

Maar een extra vriendelijk of zelfs smekend verzoek tussen Kamerleden onderling verdraagt heel goed de beleefdere variant, zo laat Salima Belhaj (D66) horen in de richting van een CU-collega die dan nog geen coalitiegenoot is: “Nou, meneer Voordewind, als u voor bent, let er dan alstublieft goed op dat (…)”.

Op 8 februari 2018 viel er specifiek een opmerking over het verschil tussen de twee varianten. Tunahan Kuzu (DENK) is zich van de twee vormen echt bewust, want hij zegt: “Alsjeblieft zeg, voorzitter! “Alstúblieft”, zeg ik dan.” En even later als hij uitroept “Het is toch geen wegingsvraagstuk? Alsjeblieft zeg! Het is toch geen wegingsvraagstuk?” dan maakt hij daar duidelijk dat alsjeblieft zeg (vergelijkbaar met sorry hoor!) ergernis en irritatie uitdrukt: dat is er dan nog over van het oude, beleefd verzoekende als het u belieft.

Het is dezelfde geprikkeldheid die Pieter Omtzigt (CDA) niet veel later laat blijken: “Kunnen we alsjeblieft gewoon even bij de feiten blijven (…)”. Kuzu is nog duidelijker als hij zich bijna vertwijfeld afvraagt: “En dan waar het gaat over de filmpjes. Alsjeblieft, zou ik zeggen.” Leg vooral het accent op gáat. En zucht.

KUZU (DENK) (website 2e Kamer 2018)