De soms onvoorspelbaarheid van Amerika

De eerste vijf keer – we hadden ook een groter aantal kunnen nemen – dat in het kalenderjaar 2019 de woordencombinatie “soort van” in de Handelingen van de Tweede Kamer voorkomt, is er zichtbaar iets mee aan de hand. De sprekers doen er nog even niet zo toe in dit verband:
• Die komt nu met een eigen soort van verzekering.
• We hebben inderdaad een soort van dialoog.
• dat die commissie vooral de onderzoekers begeleidt als een soort van klankbordgroep
• en een soort van entreetoets afnemen
• waardoor dit een soort van schertsvertoning aan het worden is?

Deze woordenreeks lijkt aan de winnende hand. In 2017 tel ik 53x soort van, in 2018 85x, in het lopende jaar vanaf januari zitten we voor december al boven de 100 stuks.
Het bijzondere is dat soort van hier telkens gebruikt wordt in combinatie met een zelfstandig naamwoord terwijl van helemaal niet nodig is: een eigen soort van verzekering = een eigen soort verzekering, een soort van dialoog = een soort dialoog e.d.

Zoals in dit blog al enkele keren is opgemerkt, soort van vertoont daarnaast een ander (soort (van)) gebruik zoals in deze gevallen:
• (2017) staatssecretaris Klaas Dijkhoff: “omdat je als ministerie er soort van over gaat…”
• (2018) Rudmer Heerema (VVD): “Het was wel een soort van spannend, al die aandacht voor doping,…”
• Renske Leijten (SP): “Wat je daarmee doet is dat je belasting een soort van bijheft, als…”
• (2019) Michiel van Nispen (SP): “Daarvan is 28 miljoen weer een soort van teruggevloeid.”
• Dennis Wiersma (VVD): “De heer Kuzu probeert hier een soort van te rommelen aan die normen.”
• Esther Ouwehand (PvdD): “… slaat iedereen een soort van op tilt”.

Dit gebruik neemt toe en het is simpel aan te geven wat er aan de hand is: onder Engelstalige invloed*) wordt soort van of een soort van tegenwoordig als een bijwoord gebruikt. De bijwoordelijke bepaling soort van verdringt als het ware de identieke bijvoeglijke bepaling soort van. Vooral de technische term adverbium laat zien dat een bijwoord of bijwoordelijke bepaling bij uitstek betrekking heeft op een werkwoord (ad verbium) maar zeker niet op een zelfstandig naamwoord. Soort van wordt iets bijwoordelijks.

Eerder deze week hebben we het vele malen kunnen waarnemen in dat harnas- of corset-optreden van premier Rutte in de Tweede Kamer over de kwestie van de burgerdoden in Irak. Vele malen sprak hij telkens maar weer identieke stukjes zin uit, vele malen had hij het over “de mogelijk burgerdoden” aldaar. Hij zei uitdrukkelijk niet of nauwelijks mogelijke burgerslachtoffers, ook al was de Dienst Verslag en Redactie op dit punt zo attent om de minister-president een beetje minder anglicistisch in de Handelingen over te laten komen en net niet exact te noteren wat we uit des premiers mond konden vernemen.

Kennelijk betreft het een ontwikkeling die zich momenteel bezig is te voltrekken. Vrijdag 29 november 2019 ging het bij de wekelijkse persconferentie op Nieuwspoort over de problematiek binnen de NAVO. President Macron van Frankrijk wil dat Europa zich duidelijker opstelt jegens de huidige Amerikaanse president. Premier Rutte had het vanmiddag over “de soms onvoorspelbaarheid van de Amerikaanse regering”. Soms onvoorspelbaar is in elk geval taalkundig te verdedigen, de soms onvoorspelbaarheid is momenteel daarentegen nog gemarkeerd Nederlands. In dat opzicht lijkt het ABN toch snel te veranderen, soort van.

Kort samenvattend: het bijwoord rukt op.

*) OED c. (a) sort of, o’, a, sorter, used adverbially: In a way or manner; to some extent or degree, somewhat; in some way, somehow. Hence passing into use as a parenthetic qualifier expressing hesitation, diffidence, or the like, on the speaker’s part; also (only in the full form sort of) following the statement it qualifies. Chiefly dialect and colloquial. (We hadden ook naar kind of kunnen zoeken en zelfs naar de optelsom kind of sort of.)

P.S. (19.10.2020)

Via Google Ngram View is simpel een beeld te krijgen van de frequentie-ontwikkeling van het Engelse sort of. Mark Rutte zou het een hockeystick noemen als hij over corona zou spreken.