Nogmaals de Nederlandse vertaling van LTI, de herdruk
Is de LTI-vertaling van W. Hansen slecht? Goed? Ho ho, we hebben nog maar een paar bladzijden bekeken! Eerste indruk: ik vind dat hij vooral moeilijker lopende, academische Duitse zinnen van prof. Klemperer naar soepel Nederlands heeft overgezet. Dat is voor de lezer hier wel zo prettig. Anderzijds kom je ook worsten van zinnen tegen die je graag nog iets consumeerbaarder zou hebben. Soms verrast de vertaler positief met een simpel Nederlands woord (‘consigne’ op p. 32 voor hieß es), op een ander moment stoort de tekst (zoals bij het woord racestrijdwagen, p.17 dat toch gewoon een race-auto is?). Maar deze vertaling – en zeker als het een ongewijzigde heruitgave betreft na 20 jaar – is wel een kaal taalboek dat bijvoorbeeld geen register bevat. Trefwoorden die Klemperer behandelt, personen die meer dan eens langskomen, dat valt allemaal niet simpel na te zoeken.
Terwijl in Duitsland het Klemperer-onderzoek is doorgegaan, lijkt stilstand hier in Nederland het geval want 2000=2020 als we LTI bekijken. Elke Fröhlich heeft de oorspronkelijke tekst, de laatste die Klemperer zelf heeft uitgegeven, voorzien van een nawoord en een uitgebreid notenapparaat. Het betreft edities uit 2010 en 2018. Vooral die noten zijn in een Nederlandse editie een gemis: Fröhlich licht toe wie unser Freundin was die zo’n essentiële bijdrage heeft gegeven aan het echtpaar Klemperer tijdens de oorlog (zie de eerdere afleveringen). Haar heldendaad was het bewaren van Klemperers manuscripten tussen de dossiers van haar patiënten maar ze verstrekte haar vrienden uit Dresden ook niet zelden hulp in natura. Dr. Annemarie Köhler is na het bombardement van februari 1945 ook een van de eerste adressen waar Klemperer en z’n vrouw heen gaan op hun barre tocht naar de vrijheid.
Hansen zette in de lopende tekst van de Nederlandse overzetting hier en daar iets toelichtends tussen haken maar dat is karig in vergelijking met de 80 bladzijden in die Duitse, geannoteerde uitgave. Wie niet weet wat een barnumiade is, die moet gewoon even googelen en dan verder lezen in hoofdstuk V. Hetzelfde geldt voor La Bruyère-typen (blz. 247) en zo voort.
Elke Fröhlich laat in haar Nachwort zien, hoe Klemperers succes van twee kanten bezien moet worden. Eerst wordt hij vanaf 1947 in zijn eigen Oost-Duitsland een grote naam dankzij LTI, later (pas in 1966) in de andere helft van het gedeelde Duitsland. In Ost- verkoopt LTI trouwens veel en veel beter dan in West.
Pas wanneer Klemperers dagboeken in 1995 in de verenigde Bondsrepubliek voor het eerst gepubliceerd worden, wordt LTI in het voetspoor daarvan ook in het Westen een groot succes. Net zo moest een Nederlandse LTI wachten op de vertaling, de succesvolle vertaling, van de oorlogsdagboeken – inderdaad Nederland ligt in West-Europa. Van die twee geografische kanten aan het succes van Klemperer blijkt in het Voorwoord van de vertaler niets.
Hansens vertaling plaatst de lezer soms voor raadsels. Een klein voorbeeld. Eva Klemperer is niet-Joods en zij stelde in Nazi-Duitsland een heroïsche daad door bij haar man te blijven en niet van hem te scheiden, wat het leven voor haar onvergelijkelijk veel simpeler zou hebben gemaakt en het zijne snel beëindigd. Zij bleef hem trouw net als niet veel andere echtgenotes dat deden. Klemperer roept dan uit: “Wie hat der Alltag dieser Frauen ausgesehen!” Hansen vertaalt dat met: “Hoe moet het dagelijkse leven van die vrouwen eruit hebben gezien!”
Door het gebruik van het woord moeten verandert Hansen de strekking van wat er staat – Klemperer heeft heel goed, veel te goed – geweten hoe het leven van die andere vrouwen er heeft uitgezien, hij zag zijn eigen Eva lijden. Over de vertaling en deze editie meer in een afrondende bijdrage van dit gedeelte, maar eerst volgen er nog enkele andere stukjes – LTI is er belangrijk genoeg voor.
