We zijn er nog niet, want er is nog een interessante groep opa-woorden, zelfs als we het even niet hebben over termen die we van over de taalgrens hebben geïmporteerd. *) Dit is de onzekerste afdeling van deze woorden! Waarschijnlijk moeten we voor het bekijken ervan ons realiseren hoe vader en grootvader verband met elkaar houden, vooral de vormen papa (of pappa) en opa. Laten we simpelweg concrete gevallen nemen en kijken hoe die zouden kunnen zijn ontstaan; dat is immers de kwestie, de betekenis is telkens ‘opa’ ook al zal iemand soms kunnen denken dat het ‘vader’ is….
• Appa Jazeker, niet de vorm opa maar wel in die betekenis. Appa lijkt afgeleid van pappa: pappa maar met aftrek van de eerste medeklinker. Daar is appie een ander voorbeeld van, pappie minus begin-p.
Deze twee gevallen zijn te zien als het resultaat van een aftreksom van ‘(een bepaalde variant van) vader’ minus opa ‘grootvader’.
• Opapa is een voorbeeld van een optelsom van ‘opa’ + ‘(een vorm van) vader’: opa + papa = opapa
Op dezelfde optelling kan opap berusten (opa + pap), net als opappie (opa + pappie). Het is het simpelst voor te stellen als een optelling die onder elkaar genoteerd is:
opa opa opa
papa + pap + pappie +
opapa opap opappie
Al deze drie varianten komen voor in het materiaal van inzendingen op de vragenlijst óf zijn geobserveerd in de familieberichten van de NRC.
• We zagen hoe appa en appie het resultaat zouden kunnen zijn van een aftrekken van ‘vader’ minus ‘grootvader’. We kunnen de som ook omdraaien, ‘opa’ (opgevat als “ooppa”) minus een vorm van ‘vader:
ooppa ooppa ooppa
pa – paps – pappie –
ooppa oopaps oopappie
Ook oop, oops en opie zijn in de twee genoemde bronnen aangetroffen, plus ops.
Ten slotte. Andere varianten kunnen op basis van andere principes ontstaan zijn. Zo is de vorm popa te beschouwen als een streven naar opa maar dan met tweemaal dezelfde medeklinker zoals ook papa en mama die hebben.
Tweemaal dezelfde klinker hebben de in Nederland normaalste aanduidingen voor ‘ouders’ dus ook en daar kan de variant opo het gevolg van zijn.
En dan is er nog de mogelijkheid dat woorden omgedraaid worden: apo en pipa. Pipa? Ja, dat wordt ondanks pappie ‘vader’ ook voor ‘opa’ opgegeven. Peo is op te vatten als p+o = het omgekeerde van oo+p (dus oop).
Mengen en mixen, dat is wat we in deze aflevering vooral hebben gezien. Geen wonder dat we ook gropa en groop tegenkomen (grootvader + opa of oop), pepa (pepe + opa), boop en bopa (bompa + oop of opa). Er zijn nog meer klinkervarianten maar die laat ik nu verder onbesproken, want ampa dient zich aan.
Ampa? Die brengt ons waarschijnlijk bij ‘oma’ en dat werd de hoogste tijd.
*) Denk aan woorden uit het Engels (grandad, grandpa, grumpy), Frans (grand-père, bonpapa) of Scandinavische waarbij er onderscheid gemaakt wordt tussen de ouders van moeder (mor) en die van vader (far). In deze internationale sector horen naar alle waarschijnlijkheid ook enkele aanduidingen waarvan de herkomst alleen voor polyglotten duidelijk zal zijn.
